مصادیق نفقه زوجه

مقدمه

زندگی زناشویى و تاسیس زندگى  مشترک خانوادگى یک خواسته طبیعى است که غرائزش در وجود انسان‌ها نهاده شده است، و این خود یکى از نعمت‌هاى بزرگ الهى است. خانواده برای در کنار هم بودن و به ارمغان آوردن آرامش و محبت به یکدیگر تشکیل می‌شود. در زندگی زناشویی زوجین مکلف هستند که تکالیف حقوقی و عرفی خود را نسبت به یکدیگر انجام دهند؛ به عبارت قانونی؛ مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند. یکی از حقوق مالی زوجه، نفقه می باشد که مرد مکلف به انجام آن است.

مفهوم نفقه

نفقه یعنی تأمین هزینه زندگی زن که شامل خانه، اثاثیه منزل، غذا، لباس، دارو و درمان بوده که از زمان عقد دائم بر عهده شوهر است. محاسبه میزان نفقه بر مبنای شئونات خانوادگی زن، عرف و عادت ساکنان هر منطقه می باشد.

قانون مدنی تعریفی از نفقه ارائه نکرده است؛ بلکه تنها در ماده ۱۱۰۷ ق.م مصادیق نفقه را به عنوان نمونه این‌گونه بیان نموده است: “نفقه عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان اعضا”

نفقه شرعاً اندازه ای ندارد بلکه قاعده این است که زوج آنچه زن احتیاج دارد از قبیل غذا ، خورش ، پوشش ، فرش ، پرده ، مسکن، خادم و وسائلی که برای آشامیدن ، پختن، نظافت و غیره به آنها نیاز دارد را مهیا نماید.

مصادیق نفقه

کمیت غذا آن مقداری است که برای سیر نمودن او کافی باشد و کیفیت و جنس آن بستگی به عرف شهر و مزاج زن دارد و همچنین بستگی به آن چیزی دارد که زن به آن عادت کرده است به صورتی که با ترک آن متضرر می شود و رعایتش لازم است. همچنین خریدن میوه های هر فصل، به صورتی که برای مانند او متعارف باشد لازم است.

در پوشاک هم رعایت عرف مکان و شرایط آب و هوایی هر فصل لازم است. برای مثال در فصل زمستان لباس گرم و در فصل تابستان لباس خنک لازم است. و اگر از افراد دارای تجمل باشد لازم است علاوه بر لباس ضروری هر فصل لباسی متناسب با وضعیت و شأن زن خریداری کند.( برای مثال لباس مخصوص مهمانی، جشن تولد و.. )

همچنین فرش ، روانداز، لحاف، بالش و آنچه که برای خواب لازم است باید برای زوجه تهیه شود و در میزان وکیفیت آن باید به عرف زمان و مکان توجه شود.

همچنین در خانه ای باید سکونت کند که متناسب با شأن و وضعیت زوجه باشد و می تواند از شوهر بخواهد که در منزلی زندگی کند که مختص خود او باشد و با هوو در خانه شریک نباشد.

اگر زوجه از خانواده ای باشد که دارای خادم هستند گرفتن خادم برای او واجب است و اگر جلال و شأن او به گونه ای است که داشتن چند خادم طبیعی است باید چند خادم برای او بگیرد. ولی اگر به داشتن خادم عادت ندارد نیازی به گرفتن خادم  نیست و خود زن موظف است امور خود را انجام دهد.

همچنین برای زوجه سایر ادواتی که برای زندگی لازم است از قبیل وسایل نظافت (صابون، شامپو، هیزم برای روستا و گاز و برق و… برای شهر) داروهایی که برای بیماریهای معمولی لازم است و …

هزینه درمان و دارو

حقوقدانان هزینه دارو ودرمان را مشمول نفقه می دانند . در همین راستا و در ارتباط با هزینه زایمان اداره حقوقی وزارت دادگستری در نظریه شماره ۹۸۴/۷-۲۳/۴/۶۱ اینگونه نظر داده است: « قانون مدنی ایران در مورد مخارج زایمان ساکت است و لذا با توجه به اصل یکصد و شصت و هفتم قانون اساسی که مقرر می دارد قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر حکم قضیه را صادر نماید و …»، هرچند فقها در خصوص نفقه و حدود آن در کتب خود فصلی را باز کرده اند ولی هیچ یک به تصریح در مورد هزینه زایمان سخن نگفته اند، در مورد مخارج درمان و معالجات که به هرحال به هزینه زایمان نیز شمول دارد. اما برخی از فقها مانند آیت الله گلپایگانی معتقدند که مخارج درمان بیماریهایی که در طول عمر نوعاً انسان به آن مبتلا می شود ( به عنوان مثال سرماخوردگی و…)  بر عهده شوهر است لکن مخارج بیماریهای غیر معمول و صعب العلاج از جمله نفقات واجبه نیست. همین نظر در تحریرالوسیله مورد قبول امام (ره) قرار گرفته است لکن آیت الله خویی در کتاب منهاج الصالحین پیش تر رفته و هزینه هر نوع بیماری را جزء نفقات واجبه می دانند. حتی مخارج سفری که برای علاج ضرورت دارد را از جمله نفقات واجبه می دانند تعدادی از فقها با استناد به آیه شریفه « وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»[۱] و «  وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف»[۲] عرف را ضابطه تشخیص نفقه دانسته اند. این نظری است که صاحب حدائق نیز عنوان نموده و مورد قبول ایشان است به هر حال تردیدی نیست که مخارج زایمان از نظر عرف جزء نفقه محسوب می شود به علاوه از وجوب نفقه برای مطلقه حامل تا وضع حمل حتی در طلاق بائن که در غیر حامل نفقه به آن تعلق نمی گیرد مسلم است که این وجوب از باب حامل بودن زن و داشتن حمل است و مخارج وضع حمل بی هیچ تردیدی از تبعات حمل و بر عهده زوج است .

نفقه پس از طلاق

اگر مرد نفقه مدتی را به زن بدهد مثلا نفقه ماه اردیبهشت را به او بدهد و در ۱۵ اردیبهشت او را طلاق بدهد، مرد می تواند نفقه روز ۱۶ به بعد را از زن پس بگیرد، چون زن مالک نشده است. و زن روز به روز مالک نفقه می شود واینکه مرد نفقه یک مدت را یکجا به او داده است این مبنی بر مسامحه است. البته روز طلاق استثناست و زن موظف به پس دادن نفقه روز طلاق نیست. و این مربوط به زمانی است که طلاق بائن است و زن حامله نیست چون اگر حامله باشد باید نفقه بعد از ایام طلاق حداقل تا زمان وضع حمل را بپردازد و همچنین اگر طلاق رجعی باشد نفقه زمان عده را خواه حامل باشد ، خواه حائل باید بپردازد.

نفقه در زمان عده

در زمان عده طلاق ( رجعی و در بائن در صورت حامل بودن) زوجه می تواند مسکن متناسب با شأن خود را مطالبه کند و اخراج زوج از منزل حرام است و در روایات نهی شده است.[۳] اما اگر زوجه در مسکنی سکونت داشته باشد که در حال خرابی باشد (مانند منزلی در قسمت بافت های فرسوده ) و امکان اصلاحش نباشد یا اینکه مدت اجاره تمام شده است ولی مالک حاضر به ادامه قرارداد نیست یا حاضر به ادامه قرارداد هست ولی با مبلغی زیادتر از معمول ، زوج می تواند زوجه را از منزل بیرون ببرد.

در عده هایی که زن مستحق نفقه است، تمام موارد نفقه که در زمان زوجیت به زن تعلق می گرفته است ، به او تعلق می گیرد. البته برخی از فقها وسایل تنظیف مثل شانه ، صابون و… و همچنین وسایل آرایش و زینت را استثناء نموده اند.

اگر به روایاتی که در این زمینه وارد شده است(امام صادق علیه السلام فرمودند: زمانی که مطلقه در زمان عده در منزل شوهرش به سر می برد زینت هایش را آشکار کند شاید خداوند بعد از این امری را بوجود آورد.) توجه کنیم به نظر می رسد باید عده ها را تفکیک کنیم از این نظر که آیا زن و مرد می توانند دوباره به زندگی مشترک برگردند یا نه ؟ اگر زن ومرد بتوانند به زندگی مشترک برگردند مانند طلاق رجعی (با رجوع) ، ارتداد (با بازگشت به اسلام)و… در این حالت به نظر می رسد اگر وسایل آرایش و زینت را جزء نفقه به حساب آوریم شاید انگیزه ای در مرد ایجاد شود برای رجوع و بازگشت به اسلام.

اما در حالتی که امکان بازگشت به زندگی مشترک وجود ندارد مانند وفات، بطلان به علت تغییر جنسیت و … به نظر می رسد نیازی به این وسایل و ابزار نیست.

توضیحات

[۱] ) سوره مبارکه بقره، آیه ۲۲۳

[۲] ) سوره مبارکه نسا، آیه ۱۹

[۳] ) مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَعْتَدُّ الْمُطَلَّقَهُ فِی بَیْتِهَا وَ لَا یَنْبَغِی لِزَوْجِهَا إِخْرَاجُهَا وَ لَا تَخْرُجُ هِیَ.