تغییر جنسیت پس از عقد نکاح

مقدمه

بعد از اینکه زن وشوهر به عقد نکاح (دائم یا موقت) با یکدیگر پیمان زناشویی می بندند ممکن است، زن و شوهر تمایلاتی در خود ببینند که او را از جنس خود دور می کند و به جنس دیگر نزدیک می کند. یعنی مثلاً زن ، در خود تمایلات مردانه می یابد چنانکه صورتش مو در می آورد و یا صدایش دورگه می شود. با مراجعه به پزشک و آزمایش های گوناگون و دقیق معلوم می شود که در او بیماری غده فوق کلیوی که از غدد مرشحه داخلی است، موجب تغییر در جنس[1] شده است در این صورت با عمل جراحی ، او تغییر جنسیت می دهد و جنس او مرد می شود. در این نوشتار مختصری در مورد حکم تغییر جنسیت پس از عقد نکاح خواهیم گفت.

بطلان یا انفساخ عقد نکاح؟؟

گروهی از فقها معتقدند تغییر جنسیت موجب انفساخ عقد نکاح می باشد که بنابراین نظر، به موجب تغییر جنسیت، نکاح از زمان وقوع تغییر، منفسخ و بلا اثر می شود ولی گروهی دیگر از فقها معتقدند نکاح با تغیییر جنسیت (از ابتدا) باطل می شود مثل اینکه اصلاً زوجیتی بین طرفین صورت نگرفته است و اصلاً باهم رابطه ای نداشته اند.[2]

حضرت آیت الله خامنه ای در پاسخ به این سوال که اگر زن یا مردی پس از ازدواج(به طور همزمان) تغییر جنسیت دهد حکم ازدواج قبلی چگونه است؟ نیز این گونه بیان شده است که: بعید نیست بقاء زوجیت آنان و تجدید عقد بهتر است. و همچنین فرموده اند عمل جراحی مذکور برای کشف و آشکار کردن واقعیت جنسی آنان اشکال ندارد، به شرطی که این کار مستلزم فعل حرام و ترتب مفسده ای نباشد.[3]

برخی دیگر از مجتهدین نیز معتقدند که اگر تغییر جنسیت حقیقی باشد زوجیت بلافاصله فسخ می شود و می توانند عقد ازدواج در شکل جدید بخوانند ولی احتیاط آن است که زمان عده بگذرد البته باید توجه داشت که پاسخ یاد شده بازگشت به موردی دارد که زوجین همزمان تغییر جنسیت دهند و الا با تغییر جنسیت یکی از آنان، آن هم با فرض تغییر حقیقی ادامه زندگی زناشویی امکان پذیر نخواهد بود. به عنوان مثال : وقتی زن تغییر جنسیت دهد، ادامه زندگی دو مرد امکان پذیر نخواهد بود.

اگر نظریه بطلان از ابتدای عقد نکاح را بپذیریم به نظر می رسد چون عقد از ابتدا باطل شده است پس هیچ تعهدی بر زن و مرد نیست و زن نمی تواند نفقه خود را مطالبه کند، اما اگر نظریه بطلان از زمان تغییر را بپذیریم چون تعهدات قبل از تغییر به عهده ی مرد و زن قرار گرفته است پس زن می تواند نفقه خود را مطالبه کند.

چون عقد نکاح، عقدی است که جنسیت مخالف طرفین در آن بسیار مهم و اساسی می باشد و یک شرط بدیهی در ازدواج است و به علت بدیهی بودن به آن اشاره نشده است اگر پس از مدتی کشف شود که یکی از طرفین از ابتدای ازدواج در تشخیص جنس او اشتباه شده است مانند فرد خنثی که بخاطر غالب بودن یک جنس ازدواج کرده ولی بعد از مدتی مشخص شده که در تشخیص جنس غالب اشتباه شده است می توانیم بگوییم نکاح او و همسرش از ابتدا باطل است و نکاح آنها از مصادیق نکاح به شبهه است رابطه آنها مشروع بوده است و فرزندان آنها نیز مشروع هستند و به نظر می رسد به علت بطلان نکاح از ابتدا، تعهدات بر ذمه آنان قرار نگرفته است و زن نمی تواند مطالبه نفقه زمان گذشته را نماید.

تعلق یا عدم تعلق نفقه؟؟

برای نفقه در زمان عده وطی به شبهه دو نظر وجود دارد: گروهی معتقدند زن در عده وطی به شبهه نفقه ندارد[5] اما گروهی معتقد هستند زن در دوران عده مستحق نفقه است زیرا ملحق به ناشزه نیست و استمتاعات دیگر برای زوج جایز است و زن مستحق نفقه است[6] ولی در این جا چون مرد تغییر جنسیت داده است، دیگر استمتاع از زن معنایی ندارد پس به نظر می رسد نفقه ای هم نیست.

اما اگر یکی از طرفین بعد از عقد ازدواج دچار مشکلاتی شود و با تشخیص پزشک مشخص شود که در ابتدای نکاح در تغییر جنسیت او اشتباه نشده است و مشکلاتش پس از چند سال به وجود آمده است، می توانیم بگوییم که نکاح او و همسرش از زمان تغییر منفسخ شده است، زمانی که نکاح از زمان تغییر منفسخ شده است پس نکاح از ابتدا تا زمان تغییر صحیح بوده است و زن می تواند نفقه زمان گذشته را مطالبه کند. و پس از انفساخ زن باید عده فسخ بگیرد و چون رابطه زوجیت از بین رفته است، اصل بر برائت ذمه است و برای پرداخت نفقه نیاز به دلیل داریم در این حالت به زن نفقه تعلق نمی گیرد و مورد دیگر اینکه مرد، زن شده است و دیگر مردی وجود ندارد که پرداخت نفقه به عهده او باشد و به نظر می رسد اگر بتوانیم پرداخت نفقه را ثابت کنیم نمی توانیم آن را بر ذمه زنی قراردهیم که قبلاً مرد بوده است و این شبیه به موردی است که مرد با تغییر جنسیت زن شده است و چون زن شده است دیگر ولایتی بر فرزندان خود ندارد و نمی توانیم ولایت را استصحاب کنیم چون موضوع عوض شده است و مرد، زن شده است.

پاورقی

1- Virilisme